Những người đàn ông của tên lửa:
Kim và Putin thắp lửa liên
minh
Các nhà phê bình cho rằng một nước Nga bị cô lập xích lại gần hơn với Bắc Hàn là dấu hiệu của sự tuyệt vọng.
Bài viết của Luna Phạm cho RFA
Ngày 4/12/2023
Đoàn tàu bọc thép chập chạp tiến vào vùng viễn đông Primorsky Krai của Nga sau một hành trình dài đưa nhà lãnh đạo Bắc Hàn Kim Jong Un thực hiện chuyến công du nước ngoài đầu tiên trong bốn năm trở lại đây. Chỉ vài giờ sau khi tới trung tâm của chương trình vũ trụ của Nga, ông Kim đã cụng sâm banh với Tổng thống Nga Putin giữa những đồn đoán rằng Bắc Hàn sẽ bán cho Mátxcơva những vũ khí mà Nga đang cần để đổi lại là có được công nghệ tên lửa từ Nga.
Đối với hầu hết giới quan sát, đây là cuộc gặp thượng đỉnh của hai nhà lãnh đạo bị đẩy ra ngoài lề và họ đoàn kết lại bởi sự cô lập của quốc tế. Và thậm chí đối với nhiều người Nga, đây là một cảnh tượng kỳ cục. Trong vòng 15 phút sau khi tập đoàn báo chí RBK của Nga đăng video quay cảnh ông Kim rời khỏi tàu đi về phía đội danh dự, kênh Telegram của RBK đã sáng rực với hàng trăm phản ứng (reactions) của người xem và một nửa trong số đó là những emojis hình mặt chú hề.
Andrei Lankov, một tác giả đồng thời là giảng viên Nga làm việc ở Seoul – người đã dành nhiều năm nghiên cứu về Triều Tiên – nói rằng mặc dù đã có quan hệ từ thời Xô-viết, giữa Matxcơva và Bình Nhưỡng hiện vẫn có sự mất kết nối.
“Đối với người Nga, Triều Tiên là một nơi rất kỳ lạ và thẳng thắn mà nói là rất kỳ quặc, thậm chí là một nơi khôi hài với sự sùng bái cá nhân điên rồ mà một người Nga bình thường có lẽ không thực sự coi trọng ", ông nói.
Vì quân đội nước này phải đánh vật để giành ưu thế trong cuộc chiến tranh ở Ukraine, Nga không có người ủng hộ ngoại giao nào vững vàng hơn Bắc Hàn (Triều Tiên). Quan hệ song phương giữa hai nước đã bắt nguồn từ lịch sử của Liên bang Xô-viết - vốn đóng một vai trò nòng cốt trong việc biến Triều tiên trở thành một quốc gia cộng sản sau Thế chiến Thứ 2. Một cơ quan tình báo của Hàn Quốc nói rằng Nga thậm chí đã đề xuất một cuộc tập trận chung ba bên với hải quân của Trung Quốc và Triều tiên. Và nếu điều này xảy ra thì đây sẽ là cuộc tập trận quân sự chung đầu tiên Bắc Hàn thực hiện với nước ngoài.
Tuy nhiên, Bắc Hàn – Nga là một quan hệ đối tác mang tính gượng ép. Bắc Hàn luôn nghi ngại những ảnh hưởng của thế giới bên ngoài. Hai nước láng giềng có khá ít quan hệ thương mại. Trong nhiều năm qua, Nga đã tham gia các nghị quyết Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc phản đối các chương trình hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên – các cam kết mà Nga dường như đang ngày càng sẵn lòng bỏ qua.
“Việc Nga tiếp cận Bình Nhưỡng để có được ủng hộ quân sự chỉ cho thấy một điều rằng Nga đang trong tình thế rất tuyệt vọng” – giáo sư Choe Wongi tại Học viện Ngoại giao Quốc gia Hàn Quốc nói.
Kỳ quặc và khôi hài
"Triều Tiên được tạo ra bởi các tướng lĩnh Xô-viết"- ông Lankov nói. “Người sáng lập Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (DPRK), ông Kim Nhật Thành là một sĩ quan cấp thấp trong Hồng quân, vào năm 1948 được những người Xô-viết (Liên Xô) chỉ định để điều hành đất nước [Triều Tiên] – nơi có vai trò là vùng đệm giữa biên giới Nhật Bản và Liên Xô”.
“Trong một thời kỳ, có tới một phần tư các quan chức chính phủ Triều Tiên là công dân Liên Xô, được chính phủ Liên Xô phái sang. Nhưng cuối cùng họ đã bị tống cổ [khỏi Triều Tiên] vì ông Kim là một người theo chủ nghĩa dân tộc Triều Tiên và không muốn bị Nga kiểm soát.”
“Đó là một bất ngờ khó chịu với những người Xô-viết” – ông Lankov nói thêm.
Tuy nhiên, Liên Xô vẫn là một nguồn hỗ trợ quân sự và chính trị lớn đối với Bắc Hàn cho tới khi Liên bang này tan rã vào năm 1991.
Theo nhà nghiên cứu Lankov, người Triều Tiên “yêu quý người Nga” bởi vì trong sự tương tác/giao tiếp rất hạn chế với người nước ngoài của họ, “người Nga thịnh vượng nhất về kinh tế và tự do nhất về chính trị”.
"Ngay cả trong thời Leonid Brezhnev lãnh đạo (1964-1982), khi người dân Nga trải qua tình trạng chính trị trì trệ và kiểm duyệt ngột ngạt, đối với người Triều Tiên, Nga vẫn là một nơi tự do sáng tạo, nơi bạn có thể viết cả cuốn tiểu thuyết mà không cần đề cập hay trích dẫn Brezhnev dù chỉ một lần!"
“Đối với họ, Nga là một đất nước hấp dẫn và tinh tế về mặt trí tuệ, có văn hóa thú vị và rất nhiều tự do và sáng tạo” – ông nói.
Sau sự sụp đổ của Liên bang Xô-viết, nước Nga dưới thời Tổng thống đâu tiên Boris Yeltsin, đã không quan tâm tới việc hỗ trợ Bắc Hàn vì muốn phát triển quan hệ với Hàn Quốc. Trong một thời gian dài, “Mátxcơva không sẵn sàng đầu tư nhiều tiền vào Bình Nhưỡng và tự giới hạn mình ở mức đối đẳng ngoại giao” – ông Lankov nói.
Người lao động đến từ Bắc Hàn
Một chuyên gia về Nga khác, ông Artyom Lukin từ Đại học Liên bang Viễn Đông ở Vladivostok, nói rằng đại dịch COVID càng làm giảm các tiếp xúc giữa hai nước.
Chuyên gia này cho biết những tiếp xúc trực tiếp đã bị đóng băng trong ba năm rưỡi mặc dù gần đây có những dấu hiệu về sự dịch chuyển/trao đổi nhiều hơn ở khu vực biên giới Nga – Triều Tiên.
Vladivostok- vùng cửa ngõ ra Thái Bình Dương của Nga luôn có một cộng đồng đông đảo người lao động Bắc Triều Tiên. Đã có mặt tại các công trình xây dựng ở đây khá lâu nhưng người ta hiếm thấy người lao động Bắc Hàn rời khỏi nơi cư ngụ vào buổi tối.
Đã có thời điểm có tới năm nhà hàng Bắc Hàn hoạt động ở Vladivostok. Những nhà hàng này đã mang về khá nhiều tiền mặt – thứ mà chính phủ Bình Nhưỡng rất cần.
“Tại đây, cách nhìn nhận/thái độ đối với công dân Triều Tiên nhìn chung khá tích cực nhưng tổng thể ở Nga, không nhiều người quan tâm tới Triều Tiên và thậm chí không biết Triều Tiên ở đâu” – ông Lukin nói.
Người Triều Tiên đã sang lao động ở Nga từ năm 1946, chủ yếu trong lĩnh vực đánh bắt cá, khai thác gỗ và xây dựng. Nhà nghiên cứu Lankov cho biết trong một số giai đoạn sau năm 2010, người Triều Tiên đã chiếm một phần tư hoặc thậm chí một phần ba toàn bộ lực lượng lao động xây dựng ở Nga.
Kể từ năm 2017, việc tiếp nhận lao động Triều Tiên đã bị cấm theo lệnh trừng phạt của Hội đồng Bảo An Liên Hợp Quốc để đáp trả những nỗ lực phát triển tên lửa và hạt nhân của nước này. Các quốc gia thành viên có hai năm để thực thi yêu cầu này nhưng theo giới quan sát, Nga đã cố trì hoãn. Trong thời kỳ đại dịch COVID, hầu hết doanh nghiệp Bắc Hàn đã đóng cửa và công dân của họ được hồi hương về nước nhưng theo các nhà bình luận, Mátxcơva vẫn chứa chấp hàng ngàn công nhân lao động xuất khẩu người Triều Tiên.
Người bạn trong khó khăn, hoạn nạn
Vào tháng 9/2022, bảy tháng sau cuộc xâm lược Ukraine, Nga đã tổ chức trưng cầu dân ý ở bốn khu vực do Nga chiếm đóng tại Ukraine là Donetsk, Kherson, Luhansk và Zaporizhzhia. Hầu hết chính phủ các nước đều lên án việc bỏ phiếu sai trái này là “bất hợp pháp”, chỉ trừ rất ít ngoại lệ.
Bắc Triều Tiên chắc chắn đã là một trường hợp ngoại lệ.
"CHDCND Triều Tiên là thành viên duy nhất của Liên Hợp Quốc đã hoàn toàn và công khai tán thành đồng thời công nhận các hành động của Nga ở Ukraine cũng như chủ quyền của Nga đối với các vùng lãnh thổ mà Mátxcơva đã tổ chức trưng cầu dân ý" - ông Lukin cho biết và nhận định: "Về mặt chính trị mà nói, Triều Tiên và Nga hoàn toàn liên minh với nhau”.
Triều Tiên cũng là một trong số rất ít quốc gia đã bỏ phiếu chống lại các nghị quyết phê phán Nga của Liên Hợp Quốc.
“Hai quốc gia bị tẩy chay này đều chịu áp lực và cần có nhau” – cựu Đại sứ Anh ở Hàn Quốc, ông Warwick Morris nói.
“Bình Nhưỡng cần hỗ trợ trên nhiều lĩnh vực, trong đó có lương thực và công nghệ, trong khi Mátxcơva dường như đang tìm kiếm thêm vũ khí và đạn dược”.
Tháng 11 vừa qua, tình báo Hàn Quốc nói với quốc hội nước này rằng kể từ tháng 8 năm nay, Nga vừa nhận hơn một triệu quả đạn pháo từ Bắc Hàn và rằng Nga nhiều khả năng đang trợ giúp Bắc Hàn về công nghệ phóng vật thể (vệ tinh/tên lửa...) vào vũ trụ.
Khi ông Kim thực hiện chuyến công du sáu ngày tới Nga vào tháng 9, ngoài việc thăm trung tâm phóng vệ tinh thường được biết đến với tên gọi “Sân bay vũ trụ Vostochny”, ông còn đi thị sát các máy bay chiến đấu, tên lửa và một tàu hộ vệ của Hạm đội Thái Bình Dương.
Ông Kim cũng được Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu tháp tùng phần lớn chuyến thăm.
Bản thân ông Shoigu đã thăm Bình Nhưỡng vào tháng 7 năm 2023.
Bộ trưởng Quốc phòng Nga được cho là đã đề xuất Bình Nhưỡng, Mátxcơva và Bắc Kinh sẽ tiến hành một cuộc tập trận hải quân chung giữa ba bên và đây có thể sẽ là cuộc tập trận đầu tiên mà Bắc Hàn tham gia.
Mặc dù không có thông tin về bất cứ thỏa thuận nào được ký kết trong các cuộc hội đàm này, chuyến đi của ông Kim cũng làm dấy lên hồi chuông báo động trong các nước phương Tây và Hàn Quốc. Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol trong một phát biểu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc nói rằng Seoul, “các đồng minh và các quốc gia thân thiện khác sẽ không chỉ đứng yên đề chờ đợi” nếu Bắc Hàn và Nga theo đuổi hợp tác quân sự.
Tuy nhiên, theo Choe Wongi tại Học viện Ngoại giao Quốc gia Hàn Quốc, bất chấp Nga có nhu cầu vật tư quân sự, trong đó có đạn dược, ngày càng tăng nhưng “hỗ trợ quân sự của Bắc Hàn sẽ không làm thay đổi cuộc chơi (không mang lại những thay đổi lớn)” cho những nỗ lực duy trì cuộc chiến của Nga.
Tuy nhiên ông dự đoán rằng Bắc Hàn sẽ tìm kiếm những lợi ích chiến lược dưới dạng các công nghệ tên lửa đạn đạo liên lục địa từ Nga để hỗ trợ chương trình tên lửa tiên tiến nhưng chưa hoàn chỉnh của họ. Đây là một diễn tiến “gây bất lợi cho hòa bình và ổn định của Đông Bắc Á cũng như của khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”.
Nhân tố Trung Quốc
Cuộc chiến ở Ukraine và sự gia tăng đối đầu Mỹ - Trung có thể làm thế giới căng thẳng nhưng lại không phải là điều tồi tệ với Bắc Triều Tiên.
“Đối với Trung Quốc cũng như Nga, giá trị chiến lược của Triều Tiên giờ đã tăng lên nhiều” – Choe nói. “Trung Quốc và Nga giờ ít có chiều hướng gây áp lực bắt Triều Tiên từ bỏ chương trình hạt nhân và tên lửa của nước này mà ngược lại, họ giờ đây tích cực ủng hộ Bắc Hàn cả về mặt ngoại giao cũng như chiến lược”.
Ông dự đoán rằng ba nước này sẽ tăng cường hợp tác ba bên để chống lại một thỏa thuận mà Mỹ và hai đồng minh ở Đông Bắc Á là Hàn Quốc và Nhật Bản đã công bố.
Giống như Washington, Seoul đã nhiều lần kêu gọi Trung Quốc đóng “vai trò xây dựng” trong việc kiềm chế những mối đe dọa từ Triều Tiên. Hầu hết các nhà phân tích đồng ý rằng không phải là Mátxcơva mà chính Bắc Kinh mới nắm giữ chiếc chìa khóa [có ảnh hưởng] đối với những hoạt động chiến lược của Bình Nhưỡng.
“Hiện tại Triều Tiên tồn tại được chủ yếu là nhờ viện trợ của Trung Quốc” – chuyên gia Lankov ở Seoul nói.
"Trung Quốc quan tâm đến việc giữ cho Bắc Hàn tồn tại cho dù bất kể điều gì xảy ra vì Bắc Kinh cần một bán đảo Triều Tiên ổn định và chia rẽ trong đó Bắc Hàn là vùng đệm giữa Trung Quốc và Hàn Quốc – một quốc gia dân chủ, thân Mỹ và theo chủ nghĩa dân tộc - cũng như với quân đội Mỹ ở Hàn Quốc" - ông lập luận.
“Lợi ích của Nga ít quan trọng hơn nhiều” – ông Lankov bổ sung.
Nga và Bắc Hàn cũng có các mối quan hệ kinh tế nhưng trước kia hầu hết các hoạt động này được nhà nước trợ cấp vì xuất khẩu của Bắc Hàn chủ yếu giới hạn ở các mặt hàng khoáng sản như than – một mặt hàng Nga đã có rất nhiều - và hải sản – mặt hàng cũng không được đánh giá cao.
“Chỉ có một mặt hàng duy nhất mà Bắc Hàn có thể bán sang Nga, đó là lao động” – ông Lankov nói.
Theo ông Lukin, các biện pháp trừng phạt của Liên Hợp Quốc đã khiến việc thuê lao động xuất khẩu từ Bắc Hàn trở nên khó khăn. Tuy nhiên, cũng bị phương Tây trừng phạt nên Mátxcơva “chắc chắn muốn có thêm tương tác và hợp tác với Bình Nhưỡng cũng như có thêm lao động Bắc Hàn để bù đắp cho sự thiếu hụt trong lực lượng lao động của mình”.
Nga và Bắc Hàn có thể trở nên thân thiết đến mức nào?
Kể từ khi Liên Xô sụp đổ, Mátxcơva có chính sách cân bằng quan hệ với Triều Tiên và Hàn Quốc.
Các nhà phân tích cho rằng một Mátxcơva bị bao vây có thể sẵn lòng từ bỏ chính sách này khi Bình Nhưỡng mong muốn có quan hệ thân thiết hơn như đã được thể hiện bằng chuyến thăm sáu ngày của nhà lãnh đạo Kim tới vùng viễn đông của Nga.
Một số nhân vật đáng chú ý của Nga đã kêu gọi Điện Kremlin bắt chước mô hình của Triều Tiên. Họ cho rằng Nga cần phải tự cung tự cấp để đối phó với các lệnh trừng phạt và các hậu quả của cuộc chiến ở Ukraine.
Ông Yevgeny Prigozhin - người sáng lập Tập đoàn lính đánh thuê Wagner và đã thiệt mạng trong một vụ tai nạn máy bay vào tháng 8 năm nay - nói trong một cuộc phỏng vấn được đăng trên hãng tin Meduza của Nga hồi tháng 5 rằng: "Nga cần sống như Triều Tiên trong vài năm, đóng cửa tất cả các biên giới, ngừng việc đối xử tử tế, đưa tất cả con trẻ của chúng ta từ nước ngoài trở về và làm việc chăm chỉ".
“Rồi chúng ta sẽ thấy một số kết quả” – ông này nói.
Nhưng liệu Nga có muốn trở nên giống như Bắc Hàn? Nhà nghiên cứu Lukin hỏi. Ông lưu ý rằng Bắc Hàn “sẵn lòng cắt đứt toàn bộ các mối liên hệ với thế giới bên ngoài vì điều mà họ muốn nhất là duy trì an ninh và ổn định nội bộ”.
Một tháng sau cuộc phỏng vấn, ông Prigozhin tổ chức một cuộc nổi dậy chống lại Mátxcơva trong một thời gian ngắn và Bình Nhưỡng đã nhảy vào để hỗ trợ Điện Kremlin. Thứ trưởng Ngoại giao Triều Tiên Im Chon II nói với Đại sứ Nga Alexander Matsegora rằng Triều Tiên “sẽ ủng hộ mạnh mẽ bất cứ lựa chọn và quyết định nào của ban lãnh đạo Nga”. Tuyên bố này đã được Hãng thông tấn Trung ương Hàn Quốc (KCNA) đưa tin.
“Quân đội và nhân dân Nga hùng mạnh chắc chắn sẽ vượt qua những khó khăn, thử thách và sẽ chiến thắng anh hùng trong chiến dịch quân sự đặc biệt chống lại Ukraine”, KCNA nói thêm.
Đề xuất tiến hành một cuộc tập trận hải quân chung với Triều Tiên có thể là một chỉ dấu tiếp theo về việc mở rộng quan hệ quân sự giữa hai bên. Điều này có thể là lời cảnh báo với Hàn Quốc và phương Tây nhưng cũng có thể đặt Trung Quốc vào một vị thế không thoải mái.
Bắc Kinh dưới thời Tập Cận Bình đã và đang mong muốn tạo ra tầm ảnh hưởng toàn cầu, thể hiện mình là một sức mạnh giúp ổn định tình hình trên thế giới. Tuy nhiên, tình huynh đệ quân sự Mátxcơva – Bình Nhưỡng có thể mang bất ổn định cho nước này.
